Neden “bize bir şey olmaz” der dururuz ama kriz neden Türkiye’ye sık sık uğrar?
Kriz cehaleti ve popülizmi sever. Sonu herkes için hüsrandır. Beklenmeyen bir anda yakalayan, tehdit içeren, ortaya çıktığında sonuçlarının kötü olacağı başından belli olan olaylar kriz diye tarif edilir.
Kriz yakıp yıkmakla kalmaz, normal işleyişi keser. Hedeflerin gerçekleşmesini engeller. Varlıkları tehdit eder. Psikolojik gerilim yaratır.
REZİL EDER
Krizi yönetmek bireysel maharet ötesinde, bilgi bilim gerektirir. Kriz lider çıkardığı gibi, yok da eder… Krizde doğru bilgi almak ve doğru bilgi vermek önemlidir. Paydaş iletişimi, stratejik düşünme, teknik ve yapısal faaliyetler gerektirir. Kamera karşısına çıkmak cesaret kadar bilgi ister. “Ne zaman oldu, niye oldu?”, sorularının yanıtı kısa zamanda biter; anlatılması gereken ise neyin niye yapıldığı, ve bundan sonra ne olabileceği ve bir daha yaşanmaması için net çözümlerdir.
Krizin zararını azaltmak güvenle mümkün olabilir. Güven sağlayabilmek için sürdürülebilir, istikrarlı olmak gerekir, aksi halde kaygı, panik, korku yükselir. Yönetilmeyen krizler yeni krizleri hazırlar. Krizlerde inkar adettendir; “ben yapmadım”, “ne oldu, bir şey mi oldu”, “kim yaptı bilmiyorum” gibi çıkışlar bolca görülür… Kaçmak, ise krizin ata sporudur; suçlayarak, feshederek, yasaklayarak, çaresiz kaldığında “yüce halkın iyi niyeti”ne bağlayarak…
Konuşulabilen krizler ve yasaklı krizler vardır. Nispeten konuşulabilenler kurumsal krizlerdir. Kamusal krizlere yasak koşmak ise adettendir. Krizi yasaklayınca krizler bitseydi keşke…
HARARETİ ALAN ÇAY
Çernobil felaketi, risk yönetimi unutulmuş bir krizdi. Temel planlara uyulmadığı, bazı güvenlik koşullarının yerine getirilmediği sonradan anlaşıldı. Okuma yapmak zor gelirse, Çernobil belgesel-filmini izleminizi öneririm. Reaktörün patlaması nedeniyle ortaya çıkan radyoaktif kirliliğin binlerce yıl sonra ortadan kalkacağı, bölgenin normale dönmesinin hayal olduğu ifade ediliyor. Sonuçlarından yalnızca biri çocuklarda ortaya çıkan tiroit kanseri, 4 binden fazla çocuğun hastalandığı biliniyor. O yıllarda bir siyasimiz “keşke evim yansaydı da TOKİ bana da ev verseydi diyeceksiniz…” gibi aklımızla oynayan ifadelere benzer eylemlerde bulunmuştu. Karadeniz çayını içi yananlara “hararetinizi alır” diye fırlatmak yerine “bakın bir şey olmuyor, olsaydı bana olurdu” diye her medya fırsatında kana kana kendisi içmişti. Kesin neden bu mudur bilinmez kanserden yaşamını yitirdi.
BİR OLASILIK, RİSK
Risk ise arzu edilmeyen durum ve olaylarla karşılaşma “olasılığı”dır. Risk, bilgi ve bilimi sever. Bilgi ve bilim eğitim demektir, o da istikrar ile itibarın koşuludur. Cahil, riski sonu görünmez bir yolculuk gibi algılar ki, risk yönetiminin amacı zaten sona ulaşmamaktır.
Riskin rutini, sistemi, planı olur; sürdürülebilir olmalıdır. Risk bilinci konfor yaratır. Konforun zaten var olduğunu sanmak yanıltıcıdır, zaman zaman bu nedenle az takdir toplar. Risk, “Bize bir şey olmaz” zihniyetinin altında ezilme riski taşır. Şöyle söyleyelim; kriz çıktığında “keşke” dersiniz, risk yönetimi “keşke” dememek için vardır.
Örneğin dere yatağına ev yapmak bir risktir. Buradaki yerleşim, bir gün seli tadacaktır. Örneğin deprem toplanma alanlarının bina yapılması, AVM’ler dikilmesi risktir. Bilim der ki, Türkiye fay hattındadır. Ülkemiz zaten beşik gibi sallanır, ama biz ne yaparız; piyango bize vurmaz diye yaşarız.
Örneğin yangın. Her yaz orman alanlarımız küçülür. Bunları o yaktı bu yaktı diye kendimiz söyler kendimiz inanırız. Aslında olmayacak ve olmayan şey değildir… gerçekten bir gün birileri yakar, çünkü vaktiyle buralar dutluktu, ormanlıktı, börtü böcek vardı diye anlattığımız yerler çoktan betondur. Her ne kadar Türkün aklıyla yarışamasa da küresel ısınma yangınların temel nedenidir. Ama biz küresel ısınma riskini tanımamakta, önlem almamakta ısrar ederiz. Kaldı ki, uluslararası anlaşmalara bile katılmayız, meziyetmiş gibi “ama biz gelişelim sonra katılırız” diyebiliriz.
Kargalar güler bize. O kargalar, sürekli yangınla mücadele etmek zorunda olan bir ülkenin söndürme ekipmanı olmamasına halkla birlikte ağlar ancak! Hala oğlu, kayınço, görümce gibi yönetsel nepotizm simgeleri bu riskleri görmez! Riski yönetmek sabır ister. Risk yöneten lider tasarruf etmeyi sever, gelecek öngörüsü geliştirir, planlar yapar. Krizden kafasını kaldıramayan “cesur” lider ise yarın yokmuş gibi yaşar ve matahmış gibi dillendirir. Risk pahalı gelir, oysa krizden ucuzdur.
Risk ile eğitim, krizle de cehalet çok iyi anlaşır.
