Yıkıcı İnovasyon (Disruptive Innovation) son günlerin popüler yönetim konusu, şirketlerin başarıyı yakalamak için sığındığı son çare… ABD’li Tesla Motors da şirket olarak en iyi Yıkıcı İnovasyon uygulama örneği. Patron Elon Musk ise belki de bizim aradığımız o babayiğit! Tesla Motors’un yalnızca CEO’su değil şirketin ürün mimarı. Fenomen bir iş adamı. Bu babayiğit, otomobil tarihini değiştiriyor. Türkiye’de geniş ve derin bir Elon Musk fan klubü olduğunu söylesem şaşarsınız. Aralarında CEO’lar patronlar bulunuyor.
Mars’da yaşayacağım diye tutturmuş
Musk, geçmişin yıldız iş adamlarına benzemiyor. Örneğin yüzünü herkes tanımıyor. Sıra dışı fikirleri olan sıradan bir insan. Sınırları zorlamayı seviyor örneğin fosil yakıtlardan kurtulduğumuz bir gelecek yaratmak istiyor. Gezegenlerarası bir canlı türü olacağımızın hayalini kuruyor. Hatta Mars’ta koloniler kurmayı planlıyor. “Ölümüm Mars’ta olsun” diyecek kadar ileri gidebiliyor. Biraz tuhaf… Biraz da zengin. Serveti, 13.4 milyar dolar.
Hayal kurması dahi zor projelerin altında onun imzası var. Üstelik kuru sıkı değil, birer birer gerçekleştiriyor. 1998’de, ödeme sistemi PayPal’ı yaratarak e-ticareti kökünden değiştirdi. 2002 yılında SpaceX’i tanıttı. Bu şirket roket ve uzay araçlarını tasarlıyor, üretiyor ve piyasaya sürüyor. Şirketin amacı insanların başka gezegenlerde yaşamasını mümkün kılmak. SpaceX’in NASA ile Uluslararası Uzay İstasyonu’na ikmal hizmeti kontratı bulunuyor.
Tesla en yaratıcı ligde
Tesla Motor’u 2003’te kurdu. Şirket, Silikon Vadisi’nin gözdelerinden. Hızlı hareket eden, verimli çalışan, aykırı düşünenlerin cenneti. Otomotiv sektöründe çığır açan fikirlerin yaratılmasını sağlayan bir platform diyelim. Uygun fiyatlı pil teknolojisindeki çalışmaları nedeniyle ‘Fast Company Most Innovative Companies’ sıralamasında 17’nci sırada. Tek bir şarj ile 265 mil gidebilen ilk lüks sedan araç Model S’in satışları ABD ve Çin’de başarıyla devam ediyor. Tesla araçlarına, akıllı telefonlarda olduğu gibi uzaktan güncelleme yapılabiliyor. 2014’de gerçekleşen son güncellemede neler olduğunu merak edebilirsiniz, söyleyeyim; otomatik cruise kontrol, otoban direksiyonu ve acil fren…
Açık kaynak ve inovasyon
Musk, ulaşım ve hareket kavramlarına odaklanıp sınır tanımayan adımlar atmaya bayılıyor. Öyle ki, açık kaynak inovasyon modeli geliştirmiş. Şirketin sahip olduğu tüm patentleri geçtiğimiz yıl yayınladı. Bir elin nesi var iki elin sesi var… Sinerjinin bir şirketin tek başına yapabileceğinden daha güçlü etki yaratacağına inanıyor. İlginç değil mi? Kıskanarak zaman kaybetmek yerine, hedefe ulaşmak için her yol mubah.
Bu arada Tesla’nın piyasa değeri 30 milyar dolar. Küçük gelebilir, sanayi devi General Motors’un yarısı, ama yılda ürettiği otomobil sayısı da çok az. GM’den farkı geleceğe yatırım olabilecek uçuk kaçık fikirlere odaklanması. Örnek; mevsimsel geçişlere dayanıklı, çarpışması imkansız, çok az enerji kullanan, kullandığının çoğunu geri dönüştüren ve bugünün ticari uçaklarından iki kat daha hızlı Hyperloop. Los Angeles-San Fransisco arasını 35 dakikaya indiriyor.
Sonsuz km garantisi
Çok mu abarttım. Bilmem ki, siz karar verin. Otomotiv endüstrisini üç aşamada değiştirdiği söyleniyor. Birincisi, enerji verimliliği. Model S’e ‘Sonsuz Mil Garantisi’ ilave etti. Yani aya bile gitseniz döndüğünüzde aracınızın garantisi devam ediyor. İkincisi, doğrudan müşteriye dağıtım modeli. Kendi mağazaları yoluyla araçlarını satıyor. Üçüncüsü, aşınma. Aracı aldığınız gün ikinci elin fiyatı, sıfırın yarısı olunca isyan etmiyor musunuz?… Tesla araçlarının kullanıldıkça eskime yüzünden değeri düşmüyor. Çünkü performansları yazılımla sıklıkla güncelleniyor.
Bir başka şaşırtıcı örnek de bu yıl lansmanı gerçekleşen Powerball. Powerball, güneş panellerinden üretilen elektriği ya da elektrik ücretleri düşük olduğunda kendini şarj eden bir ev bataryası. Aynı zamanda bir yedek güç kaynağı. Otomatize, kompakt ve kurması kolay. Powerball yaklaşık 3 bin 500 dolar. Ev tipinin yanı sıra iş yerleri için tasarlanmış pil sistemi bulunuyor. Elektrik faturaları tarih olacağa benziyor.
Giga Fabrika
Dedim ya, Tesla için ürün ve hayat tarzı el ele. Şirket elektrik araçlarını satın alanlara ‘supercharger’ adı verilen istasyonlarında hayat boyu bedava şarj imkanı sağlıyor. Halen ABD’de 102 adet ‘supercharger’ elektrik dolum istasyonu bulunuyor. Amerikan nüfusunun yüzde 80’ine ulaşmayı hedefliyor. Pil üretiminde hayalini Nevada’da yapım aşamasındaki ‘GigaFactory’de gerçekleştirecek. GigaFactory dev fabrika demek. Fabrika yaklaşık 1 milyon metrekare büyüklüğünde. İfade edilene bakacak olursak bu sadece pilot tesismiş. Planlananın dörtte biri. 2017’de tamamlandığında dünyanın en büyük fabrikalarından biri olacak. Yıllık 500 bin araca yetecek kadar lityum iyon pil üretilecek.
O, Iron Man’in kendisi
Musk, Iron Man filminin karakteri Tony Stark’ın da ilham kaynağı. Kanadalı bir anne ve Güney Afrikalı bir babanın oğlu olarak Güney Afrika’da doğmuş. 11 yaşında bilgisayar oyununu geliştirip 500 dolara satmış. 17 yaşında askerden kaçmak için Kanada’ya gitmiş. Wharton School of Business’da ekonomi ve fizik lisans derecesi almış. Ardından Stanford’da teorik fizik okumuş. İlk girişimiyle Chicago Tribune ve New York Times gibi büyük gazetelerle çalışıp şirketi 22 milyon dolara sattı. Sermayeyi online bir bankacılık sistemi olan x.com’da kullandı. Ardından ver elini internet ödeme sistemi PayPal. O günlerde pek de bilinmeyen PayPal’ı bugün bildiğimiz dev bir ödeme sistemi haline getirdi. Hizmet 2001 yılında E-Bay tarafından 165 milyon dolara satın alındı.
Nasıl yapıyor?
Günde en az 4 saat kitap okuyor. Bilim kurgu romanlarını seviyor. Bunlardan etkileniyor. Sakin biri… Çocukça bir hayal gücüne sahip. Ürünleri değil hayat biçimini tasarlıyor. O hayata ulaşmak için gerekenleri yapıyor. Tüm yatırımlarında aynı güdü görülüyor. Örneğin insanoğlunun fosil yakıtlardan kurtulmasını hayal etmek gibi. Çalışmalarında kamu yararını özellikle gözetiyor. Bu şekilde milyonlarca insanın hayatına dokunabiliyor. Birçok insanın imkansız olarak gördüğü inovatif ürünlerinin temelinde tek bir anlayış buluyor: ‘Reasoning from first principles’ yani temel ilkelerden başlayarak akıl yürütme. Fikirleri basit parçalara bölüyor. Ürünün tüm bileşenlerini yeniden ele alıyor. Maliyeti de yeniden düşünmüş ve düşürmüş olduğu söyleniyor.
Elon Musk ilginç bir portre olduğu için bu köşeye konuk ettim. Yerel gündemimiz o kadar tek düze, sıkıcı ve dar ki… Biz burada kendi kendimize oynaşırken, dünya durmuyor dönüyor. Arada bize de nefes aldıracak örnekler gerekiyor. Zaman zaman kaçın, pilleri şarj edin…
